در سال مالی ۲۰۲۴–۲۰۲۵، حجم تجارت دوجانبه میان افغانستان و پاکستان با رشد چشم‌گیر ۲۵ درصدی به نزدیک ۲ میلیارد دالر رسید.

به گزارش رسانه‌های پاکستانی، این رقم از ۱.۶۰۳ میلیارد دالر در سال گذشته به ۱.۹۹۸ میلیارد دالر افزایش یافته است.

براساس این گزارش، صادرات پاکستان به افغانستان با رشد ۳۱ درصدی به ۱.۳۹۱ میلیارد دالر رسیده، در حالی که واردات از افغانستان نیز ۱۳ درصد افزایش یافته و به ۶۰۷ میلیون دالر بالغ شده است.

در میان کالاهای صادراتی پاکستان، بوره با رشد بی‌سابقه ۴.۳۳۳ درصدی در صدر قرار دارد؛ صادرات شکر از ۵.۹۳ میلیون دالر در سال ۲۰۲۳–۲۰۲۴ به ۲۶۲.۷۷ میلیون دالر افزایش یافته است.

سایر اقلام صادراتی شامل مواد ساختمانی، منسوجات و داروها نیز سهم قابل توجهی از این رشد را داشته‌اند. با این حال، برخی اقلام مانند برنج، تخم مرغ، نمک‌ها، تجهیزات برقی و کفش‌ها با کاهش سالانه ۱۷ تا ۹۹ درصدی مواجه بوده‌اند.

در ماه جون ۲۰۲۵، صادرات پاکستان به افغانستان با رشد ۹۰ درصدی نسبت به جون ۲۰۲۴ به ۱۴۲ میلیون دالر رسید. هرچند واردات در همین بازه زمانی ۲۹ درصد کاهش یافته و در مقایسه با ماه می ۲۰۲۵، ۵۴ درصد افت نشان می‌دهد.

در مجموع، میزان تجارت دوجانبه در ماه جون به ۱۵۸ میلیون دالر رسید که نشان‌دهنده افزایش ۶۲ درصدی در مقایسه با جون ۲۰۲۴ و ۹ درصدی نسبت به ماه قبل از آن است.

کارشناسان دلایل این رشد را در بهبود اتصال منطقه‌ای، تسهیلات تجارتی و افزایش تقاضا برای کالاهای پاکستانی در بازار افغانستان می‌دانند.

ایران در سه‌ماهه نخست سال جاری خورشیدی (۱ حمل تا ۳۱ جوزا) بیش از ۵۱۰ میلیون دالر کالاهای غیرنفتی به افغانستان صادر کرده است.

به گزارش رسانه‌های ایرانی، فرود عسگری، رئیس اداره گمرکات جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده که افغانستان در این مدت پنجمین مقصد بزرگ صادرات غیرنفتی ایران بوده است.

پیش از این نیز، پیام باقری، معاون اتاق تجارت، صنایع، معادن و زراعت ایران، در اوایل ماه ثور گفته بود که تقویت همکاری‌های اقتصادی میان ایران و افغانستان می‌تواند به ثبات منطقه‌ای کمک کرده و زمینه‌ای برای مشارکت‌های پایدار ایجاد کند.

باقری همچنان بر تلاش‌ها برای گسترش تجارت از طریق سرمایه‌گذاری‌های مشترک، توسعه نیروی کار و کاهش موانع تجاری تأکید کرد. در همین حال، وزیر زراعت ایران آمادگی این کشور را برای تقویت همکاری در خدمات زراعتی اعلام نمود و خواستار ایجاد یک کمیته مشترک جهت پیشبرد روابط دوجانبه شد.

در یک نشست تخنیکی که به تاریخ ۲۲ حمل در کابل برگزار شد، پیشرفت توافق‌نامه اقتصادی تهران – کابل مورد بررسی قرار گرفت؛ تمرکز اصلی این نشست روی موضوعات تجارت، ترانزیت، معادن و زراعت بود.

تجارت دوجانبه میان دو کشور در سال ۲۰۲۴ با ۸۴ درصد افزایش به ۳.۲ میلیارد دالر رسید.

ایران در این مدت ۳.۱۴ میلیارد دالر کالا صادر کرده که بیشتر شامل محصولات نفتی، فولاد، مواد غذایی و مواد ساختمانی بوده است. در همین حال، صادرات افغانستان به ایران—که عمدتاً مواد خام و محصولات زراعتی را شامل می‌شود—با افزایش ۱۱۶ درصدی به ۵۴ میلیون دالر رسیده است.

روشن رستم‌اف، رئیس راه‌آهن آذربایجان، در جریان سفر عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی ریاست‌الوزرای افغانستان به این کشور، با وی در باکو دیدار و در مورد گسترش مسیرهای ترانزیت کالا میان آسیای جنوبی، قفقاز و اروپا گفتگو کرد.

این دیدار نشان‌دهنده تعمیق همکاری‌های اقتصادی میان دو کشور است، در حالی که افغانستان به‌دنبال ادغام بیشتر در شبکه‌های منطقوی و فرامنطقوی ترانزیتی به‌ویژه دهلیز مهم «میانی» می‌باشد.

براساس اعلامیه راه‌آهن آذربایجان، دو طرف روی راه‌های تقویت همکاری حمل‌ونقل چندوجهی تأکید کردند و تمرکز ویژه‌ای بر تسهیل صادرات افغانستان از طریق بندر باکو داشتند.

نمایندگان افغانستان بر نیاز به تسریع روند انتقال کالا به بازارهای جهانی تأکید کرده و خواستار همکاری تخنیکی و لوژستیکی از جانب آذربایجان شدند.

رستم‌اف در پاسخ، آمادگی راه‌آهن آذربایجان برای انتقال کالاهای صادراتی افغانستان به بازارهای اروپایی را ابراز داشته و نقش رو‌به‌رشد باکو را به عنوان یک مرکز منطقه‌ای لوژستیکی برجسته کرد.

در اعلامیه آمده است: «آذربایجان آماده است تا با فراهم‌کردن دسترسی قابل اعتماد و مؤثر به دهلیزهای بین‌المللی، از ادغام اقتصادی افغانستان حمایت کند.»

دهلیز میانی و آرمان‌های تجارتی افغانستان

دهلیز میانی که به نام مسیر ترانس‌کاسپین (TITR) نیز شناخته می‌شود، چین را از طریق آسیای میانه، دریای کاسپین، قفقاز جنوبی و ترکیه به اروپا وصل می‌کند. آذربایجان با بهره‌گیری از بندر بین‌المللی دریایی باکو، راه‌آهن باکو–تفلیس–کارس و مناطق لوژستیکی، نقش کلیدی در این مسیر بازی می‌کند.

افغانستان، به‌عنوان یک کشور محاط به خشکه که دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد ندارد، همواره در پی کاهش وابستگی به بنادر پاکستان بوده است. پس از بازگشت امارت اسلامی در سال ۲۰۲۱، تمرکز بر خودکفایی و اتصال منطقوی افزایش یافته است.

با وجود چالش‌های سیاسی و مالی، صادرات میوه خشک، قالین، سنگ‌های قیمتی و گیاهان یونانی افغانستان همچنان در بازارهای جهانی مورد تقاضا است.

گسترش دسترسی از طریق مسیرهای چندوجهی از ازبکستان، ترکمنستان و دریای کاسپین می‌تواند هزینه‌ها و زمان ترانزیت را به‌طور قابل توجهی برای تولیدکنندگان افغان کاهش دهد.

پیامدهای ژئوپولیتیکی (موقعیت جغرافیایی)

دیدار مقامات افغان و آذربایجانی، اهمیت ژئواقتصادی فزاینده دهلیز میانی را در بحبوحه تغییرات زنجیره‌های جهانی تأمین، برجسته می‌سازد. برای باکو، تقویت همکاری‌های لوژستیکی با افغانستان فرصتی است برای تحکیم پیوندها با آسیای مرکزی و جنوبی و تثبیت جایگاهش به‌عنوان پل میان شرق و غرب.

برای کابل، موفقیت چنین ابتکارهایی می‌تواند نه تنها تجارت را تقویت کند، بلکه جایگاه دیپلوماتیک منطقه‌ای افغانستان را نیز به‌رغم عدم به رسمیت شناسایی رسمی بین‌المللی، ارتقا دهد.