د افغانستان اسلامي امارت څرګنده کړې؛ د ملي درنښت، سوداګریزو ګټو او د هېواد د وګړو د حقونو ساتنې لپاره پرېکړه شوې، چې افغان سوداګر باید د پاکستان له لارې پر سوداګرۍ او ټرانزیټ خپله تکیه راکمه کړي.

د ریاست الوزراء اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر له سوداګرو سره په یوه خبري ناسته کې ویلي، چې پاکستان تل د افغانستان سوداګریزې لارې بندې ساتي او غیر سیاسي مسایل د سیاسي وسیلې په توګه کاروي.

په دې غونډه کې ملا‌برادر له سوداګرو وغوښتل، چې د امکان تر حده له پاکستان سره له سوداګرۍ ډډه وکړي او د خپلو توکو د ټرانزیټ لپاره بدیلې لارې وکاروي.

د ملا برادر د څرګندونو له مخې؛ له پاکستان څخه واردات باید بدیلو بازارونو او هېوادونو ته واستول شي، ځکه اوسمهال بېلابېل غوراوي لرو.

هغه دا هم ویلي، چې د درملو واردات باید په بشپړ ډول راکم شي او سوداګر باید خپل حسابونه او معاملې له پاکستان څخه راټولې کړي.

دغه راز په دې ناسته کې د صنایعو او سوداګرۍ وزیر نورالدین عزیزي ویلي، چې افغان سوداګرو ته په یوه میاشت کې د تورخم د دروازې له تړل‌کېدا ۲۰۰ میلیون ډالر زیان اوښتی دی.

دا پرېکړه د کابل او اسلام‌آباد ترمنځ د سوداګریزو کړکېچونو د زیاتوالي او د پاکستان له‌خوا د لارو د پرله‌پسې تړلو وروسته رامنځته شوې ده.

پاکستانیو رسنیو راپور ورکړی، چې په تېرو ۲۴ ورځو کې د سوداګریزو لارو بندېدا د افغانستان او پاکستان سوداګرله پراخو اقتصادي زیانونو سره مخ کړي دي.

د “نیشن” د راپور له مخې؛ د افغانستان او پاکستان تر منځ د لارو تړل کېدا د دواړو لوریو سوداګرو ته شاوخوا ۲۰۰ میلیون ډالر مالي زیانونه اړولي او د منځنۍ آسیا له هېوادونو سره د پاکستان سوداګري یې هم پر ټپه ولاړه ده.

رسمي سرچینو ویلي، چې د اوکټوبر له دولسمې څخه تر یودېرشمې پورې د ۸ لارو د تړل‌کېدا په پایله کې له ۵۰ میلیون ډالرو څخه ډېر مستقیم زیانونه اړولي او زرګونه لارۍ او سوداګر د لارو دواړو خواوو ته بند پاتې دي؛ خوسا کېدونکي توکي په ګمرکونو کې له منځه تلي او سلګونه ټنه تازه میوو او خواړو زیانونه لیدلي دي.

د چارواکو د څرګندونو له مخې: افغانستان هره میاشت له پاکستان څخه شاوخوا ۱۵۰ میلیون ډالر واردات لري او ۶۰ میلیون ډالر صادروي؛ خو د لارو تړلو دا بهیر په ګډوډ کړی دی. همدارنګه د منځنۍ آسیا هېوادونو ته د پاکستان صادرات بند شوي دي.

د دې بحران په پایله کې زرګونه کارګران اغېزمن شوي او له زر څخه زیاتې لارۍ د کراچۍ په بندر کې ولاړې پاتې دي.

همدارنګه، راپورونه ښیي، چې د افغانستان او پاکستان ترمنځ دوه اړخیزه سوداګري د روان مالي کال په لومړۍ ربع کې ۶ سلنه کمه شوې، چې تېر کال له ۵۰۲ میلیون ډالرو څخه ۴۷۵ میلیون ډالرو ته رسېدلې ده. په سپتمبر کې د پاکستان او افغانستان ترمنځ د سوداګرۍ حجم هم د تېر کال پر پرتله ۱۳ سلنه کم شوی دی.

ایکانومیک ټایمز د څرګندونو له مخې؛ امریکا د چابهار بندر معافیت د راتلونکي کال تر پیل پورې غځولی، چې د هند د سیمه‌ییز اتصال پلان لپاره سټراټیژیک اهمیت لري او له افغانستان، مرکزي آسیا او روسیې سره د نوي ډیلي د اقتصادي اړیکو پراخولو لپاره لار اواروي.

ایکانومیک ټایمز څرګندوي؛ دا غځېدا د هند او امریکا ترمنځ له ژورو خبرو اترو وروسته رامنځته شوه. نوي ډیلي ټینګار کړی، چې د چابهار بندر پرله‌پسې فعالیت نه یوازې د سیمه‌ییز اتصال پروګرام د بریالیتوب لپاره، بلکې افغانستان ته د بشري مرستو په اړه هم اړین دی.

اسلامي امارت د بهرنۍ سوداګرۍ د پراختیا لپاره له چابهار بندر څخه د اغېزمنې ګټې اخیستنې غوښتنه کړې ده.

اقتصاد وزارت د چابهار فعالیت د سیمې او افغانستان لپاره مهم بولي او څرګندوي؛ افغانستان هڅه کوي، چې د چابهار له لارې خپل صادرات او ټرانزیټ ته پراختیا ورکړي.

د اقتصاد وزارت مرستیال عبداللطیف نظري وايي، چې له چابهار څخه افغانستان د خپلو صادراتو او ټرانزیټ د پراختیا په هڅه کې دې.

نوموړي زیاته کړې؛ له دې لارې فعالیت کېدی شي د منځنۍ او جنوبي آسیا تر منځ د دهلیز په توګه مطرح شي.

دغه راز د ایران بهرنیو چارو وزارت مرستیال له افغانستان سره د اقتصادي همکارۍ د پرا ختیا لپاره د ولایتي ظرفیتونو پر کارولو ټینګار کړی دی.

په کابل کې د ایران سفیر علي رضا بیکدلي هم په یوه ویډیويي پیغام کې ویلي، چې د لومړي ځل لپاره افغانستان ته د ایران د تېلو صادرات د اوسپنې‌پټلۍ له لارې ترسره شوي دي.

د اقتصادي چارو شنونکو ويلي، چې د ایران او افغانستان ترمنځ د سوداګرۍ او اقتصادي همکارۍ د پیاوړتیا لپاره د پولې دواړو غاړو ته د ولایتي ظرفیتونو کارول اړین دي. د چابهار بندر فعالیت او په کې د ظرفیتونو جوړېدل به نه یوازې دافغانستان پر اقتصاد، بلکي د سیمې پر اقتصادي همکاریو هم مثبتې اغېزې لري.

 راپورونه ښيي؛ روسیه، د قزاقستان او ازبکستان له لارې هم غواړي، چې له دې بندر څخه د هند او نورو آسیایي هېوادونو سره د سوداګرۍ د ودې لپاره کار واخلي.

ویل کیږي، چې چابهار بندر د هند او ایران ترمنځ د لس کلن تړون له مخې فعالیت کوي او د دواړو هېوادونو ترمنځ صادراتي، ټرانزیټي او اقتصادي همکاریو ته زمینه برابروي، چې په وروستیو اوونیو کې هند له دې لارې افغانستان ته څو امبولانسونه او طبي مرستې هم لېږلې دي.