در حالی که مقام‌های پاکستانی پیش از این بارها تأکید کرده بودند کاهش یا قطع تجارت با افغانستان هیچ‌گونه زیانی به اقتصاد این کشور وارد نمی‌کند، آمار تازه بانک دولتی پاکستان تصویر کاملاً متفاوتی را نشان می‌دهد. این بانک اعلام کرده است که کاهش شدید صادرات به افغانستان، یکی از عوامل اصلی افزایش کسر بیلانس تجارتی پاکستان بوده؛ موضوعی که پس از توقف تجارت با افغانستان، فشار تازه‌ای را بر اقتصاد این کشور وارد کرده است.

کارشناسان اقتصادی می‌گویند افغانستان یکی از بازارهای مهم صادراتی پاکستان بوده و ادامه محدودیت‌های تجاری و تنش‌های به میان آمده، می‌تواند زیان‌های بیشتری را متوجه اقتصاد پاکستان سازد.

بانک دولتی پاکستان در تازه‌ترین گزارش خود اعلام کرده است که کسر بیلانس تجارتی این کشور با نُه کشور همسایه، در پنج ماه نخست سال مالی ۲۰۲۵–۲۰۲۶، بیش از ۳۹ درصد بیشتر شده است. آمارهای این بانک نشان می‌دهند که بیلانس تجارت پاکستان از ۴.۴ میلیارد دالر به ۶.۲ میلیارد دالر رسیده است. بر بنیاد این گزارش، کاهش صادرات پاکستان به کشورهای مانند چین و افغانستان، نقش کلیدی در افزایش این کسر تجارتی داشته است.

در گزارش آمده است که صادرات پاکستان به افغانستان در این مدت بیش از ۹۴ درصد کاهش یافته و از بیش از ۴۰۸ میلیون دالر در سال گذشته، به حدود ۲۱۰ میلیون دالر کاهش یافته است. 

کارشناسان اقتصادی می‌گویند که وابستگی پاکستان به بازار افغانستان، به‌خصوص در بخش صادرات مواد غذایی، سمنت، دوا و کالاهای روزمره، بیشتر از آن بوده است که بتواند به‌سادگی جایگزین شود.

این کاهش بیلانس در تجارت پاکستان پس از آن رخ داده که تمامی اشکال تجارت میان پاکستان و افغانستان در ماه اکتوبر سال جاری متوقف شد.

پیش از این، مقام‌های پاکستانی بارها ادعا کرده بودند که کاهش یا قطع تجارت با افغانستان تأثیر منفی بر اقتصاد پاکستان نخواهد داشت. با این حال افغانستان تلاش دارد مسیرهای بدیل تجارتی را گسترش دهد تا در آینده متکی به سیاست تجارتی پاکستان نباشد.

مقام‌های روسیه می‌گویند که مسکو در حال بررسی طرح احداث خطوط راه‌آهن از مسیر افغانستان است؛ پروژه‌ای که می‌تواند جایگاه افغانستان را به‌عنوان یک مسیر مهم ترانزیتی در منطقه تقویت کند.

الکسی اوورچوک، معاون صدراعظم روسیه، روز چهارشنبه در گفت‌وگو با شبکه «روسیه ۲۴» اعلام کرد که ساخت خطوط راه‌آهن در قلمرو افغانستان، شامل مسیرهای غربی و شرقی، در دستور بررسی قرار دارد. به گفته او، روسیه در آماده‌سازی اسناد فنی این پروژه نقش فعال دارد و کارشناسان روس در روند ارزیابی و گفت‌وگوهای مرتبط حضور دارند.

اوورچوک با ابراز خوش‌بینی نسبت به این طرح افزود که توسعه این مسیرها بخشی از تلاش‌های مسکو برای گسترش ارتباطات ترانزیتی با کشورهای موسوم به «جنوب جهانی» است. به گفته وی، تنوع‌بخشی به گزینه‌های ترانزیتی و لوجستیکی می‌تواند فرصت‌های تازه‌ای برای تقویت همکاری‌های اقتصادی میان روسیه و کشورهای منطقه فراهم کند.

با این حال، تاکنون جزئیات مشخصی درباره مسیرهای دقیق یا زمان‌بندی اجرای این پروژه منتشر نشده است.

روسیه پس از اعمال تحریم‌های گسترده غرب در پی جنگ اوکراین، به دنبال ایجاد مسیرهای تازه تجارتی با کشورهای آسیایی است. مقام‌های روسیه می‌گویند افغانستان می‌تواند به‌عنوان یک حلقه وصل کلیدی در این راهبرد جدید ترانزیتی و اقتصادی ایفای نقش کند.

با وجود آن‌که پاکستان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان میوه‌های مرکبات (مالته، کینو) جهان است، صادرات کینو این کشور در فصل ۲۰۲۵-۲۰۲۶ تنها به حدود ۴۰۰ تا ۴۵۰ هزار تن می‌رسد که به مراتب کمتر از ظرفیت بالقوه ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تن است. به گفته منابع صنعت، هزینه‌های بالای حمل‌ونقل، محدودیت‌های گذرگاه‌ها و فقدان حمایت مؤثر دولت باعث کاهش صادرات شده است.

رسانه‌های پاکستانی گزارش داده اند که، فصل گذشته، صادرات کینو حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار تن بود و بازارهای اصلی شامل روسیه، اندونیزیا، امارات، افغانستان، عربستان و کشورهای آسیای مرکزی می‌شدند.

فیصل چیما، عضو سابق مجلس و مالک یک باغ بزرگ کینو، گفت: «با وجود محصول فوق‌العاده امسال، بحران ادامه دارد. مشکل گذرگاه افغانستان طی سال‌های گذشته صادرات ما را محدود کرده و اعتصاب اخیر حمل‌ونقل نیز باعث از دست رفتن برخی سفارش‌ها شد.»

به اساس گزارش رسانه‌های پاکستانی، بازار کینو طی فصل جاری با کاهش شدید قیمت مواجه شده است. در آغاز بسته‌بندی برای صادرات به دوبی، هر کیلو کینو بزرگ ۱۲۰ تا ۱۲۵ کلدار پاکستانی  و کیلوهای کوچک ۹۰ تا ۹۵ کلدار قیمت داشت، اما تا ۱۵ دسمبر، قیمت‌ها به ۷۵ کلدار برای میوه بزرگ و ۳۵ تا ۴۰ کلدار برای میوه کوچک سقوط کرده است. 

صنایع کینو گزارش داده‌اند که بسیاری از کارخانه‌ها به دلیل مشکلات گذرگاه یا کاهش فعالیت‌های خود، نیمی از ظرفیت روزانه را از دست داده‌اند و این امر باعث آسیب به درختان و کاهش بهره‌وری شده است.

ساجد تارار، رئیس سابق اتاق تجارتی شهر سرگودها پنجاب (یکی از مراکز مهم تولید مرکبات)، هشدار داد که بسته شدن گذرگاه‌ها زنجیره صادرات را فلج کرده است. او گفت: «بیش از ۱۰۰ کارخانه باز نشده‌اند و حدود ۵۰ واحد تعطیل شده‌اند. اگر بحران ادامه یابد، حدود ۸۰۰ هزار کارگر ممکن است بیکار شوند.»

انبارهای سرد سرگودها ۸۰ تا ۹۰ درصد پر است و میلیون‌ها دالر کینو در معرض فساد شدن قرار دارد. تولیدکنندگان نگران هستند که این بحران باعث ضرر ۸ تا ۱۰ میلیارد کلدار شود و بر محصولات آینده از جمله گندم و نیشکر نیز تأثیر بگذارد.