در هفتُمین نشست مشورتی سران کشورهای آسیای میانه که روز شنبه در تاشکند آغاز شد، رهبران شش کشور منطقه بار دیگر بر این اصل تأکید کردند که آیندهٔ ثبات و همکاری‌های منطقه‌ای، به گونه‌ی مستقیم با وضعیت افغانستان گره خورده است.

این نشست دو روزه در حالی برگزار می‌شود که تحولات افغانستان همچنان بر امنیت، اتصال تجارتی و چشم‌انداز توسعه‌ای آسیای میانه سایه انداخته است. شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور اوزبکستان و ابتکاردهندهٔ این چارچوب مشورتی، در سخنان افتتاحیه گفت: «صلح و رفاه پایدار در آسیای میانه، بدون یک افغانستان باثبات، دست‌یافتنی نیست.» اوزبکستان در سال‌های اخیر نقش میانجی‌گرانهٔ فعال در قضایای افغانستان داشته و بارها میزبان گفت‌وگوهای دیپلماتیک و طرح‌های اتصال منطقه‌ای بوده است.

سران این کشورها در تاشکند روی اجندای گسترده‌ای بحث می‌کنند؛ از تقویت همکاری‌های اقتصادی و سرعت‌بخشیدن به پروژه‌های زیربنایی و ترانزیتی گرفته تا همکاری‌های ضدتروریزم، مدیریت سرحدات و بررسی پیامدهای تغییرات ژئوپولیتیک جهانی بر منطقه.

با سپردن ریاست دوره‌ای این روند به اوزبکستان، بیش از ۲۰ نشست میان‌دولتی برگزار شده که بیانگر تعهد تازهٔ قزاقستان، قرغیزستان، تاجکستان، ترکمنستان و اوزبکستان برای تدوین رویکردهای مشترک در برابر چالش‌های منطقه‌ای است. تحلیل‌گران می‌گویند ساختار این نشست‌ها به یکی از مهم‌ترین سکوهای هماهنگی در منطقه بدل شده، زیرا کشورهای آسیای میانه می‌کوشند ضمن همکاری با قدرت‌های بزرگ، استقلال و اولویت‌های منطقه‌ای‌شان را نیز حفظ کنند.

انتظار می‌رود این نشست روز یکشنبه با صدور بیانیهٔ مشترکی پایان یابد؛ بیانیه‌ای که احتمالاً بر لزوم ادغام افغانستان در طرح‌های اقتصادی منطقه تأکید خواهد کرد—زیرا منزوی‌ماندن افغانستان، به باور ناظران، می‌تواند چالش‌های امنیتی گسترده‌ای برای کل منطقه ایجاد کند.

کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان (یو‌ان‌اچ‌سی‌آر) می‌گوید پاکستان در سال روان میلادی بیش از صد هزار شهروند افغانستان را بازداشت کرده که بلندترین رقم تا کنون ثبت شده است. این افزایش بی‌سابقه در حالی رخ می‌دهد که نیروهای امنیتی پاکستان عملیات‌های گسترده‌ای را برای بازداشت مهاجران افغان در سطح کشور آغاز کرده‌اند.

بر بنیاد آمار یو‌ان‌اچ‌سی‌آر، از اول جنوری تا نیمهٔ نوامبر ۲۰۲۵، در مجموع ۱۰۰۹۷۱ مهاجر افغان بازداشت شده‌اند؛ رقمی که در مقایسه با ۹ هزار بازداشت در سال ۲۰۲۴ و ۲۶ هزار مورد در ۲۰۲۳، جهش کم‌سابقه را نشان می‌دهد. بیشترین بازداشت‌ها در ولسوالی چاغی و شهر کویته در بلوچستان و اَتَک در ایالت پنجاب صورت گرفته است.

یو‌ان‌اچ‌سی‌آر می‌گوید ۷۶ درصد بازداشت‌شدگان یا دارندگان کارت شهروندی افغان (ACC) بوده‌اند یا مهاجران فاقد اسناد رسمی؛ در حالی که ۲۴ درصد آنان پناهجویان ثبت‌شده حامل کارت پی او آر هستند. افزایش بازداشت‌ها پس از آن شدت گرفت که حکومت پاکستان در دو دستور جداگانه، مهاجران افغان را از اسلام‌آباد و راولپندی اخراج کرد و به پولیس اجازه داد دارندگان کارت پی او آر را نیز بازداشت کند.

این نهاد همچنان تأیید کرده که کمک‌های نقدی برای مهاجران افغان در پاکستان به دلیل کاهش حمایت مالی تمویل‌کنندگان کم شده است؛ موضوعی که هزاران خانوادهٔ آسیب‌پذیر را با مشکلات جدی در تأمین غذا، پرداخت کرایه و خرید نیازمندی‌های زمستانی روبه‌رو کرده است.

فشارها بر مهاجران افغان تنها در پاکستان افزایش نیافته است. ایران نیز از افزایش قابل‌توجه بازداشت و اخراج شهروندان افغانستان خبر داده؛ مسئله‌ای که سازمان‌های حقوق‌بشری و کمکی را نسبت به کاهش تدابیر محافظتی در منطقه نگران کرده است.

نهادهای بشری از حکومت‌های پاکستان و ایران خواسته‌اند که هرگونه بازگشت مهاجران باید داوطلبانه و مطابق قانون بین‌المللی انجام شود. آنان هشدار می‌دهند که اخراج‌های گسترده می‌تواند بی‌ثباتی بیشتری را در مناطق نزدیک خط فرضی دیورند افغانستان ایجاد کند، جایی که بسیاری از خانواده‌های عودت‌ کننده بدون سرپناه، کار و خدمات ابتدایی رها می‌شوند.

روسیه اعلام کرده است که آماده است نقش میانجی را میان پاکستان و افغانستان برای کاهش تنش‌های رو به افزایش را بر عهده گیرد. این پیشنهاد را ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه، مطرح کرده و گفته است که ثبات منطقه برای روسیه و جامعه جهانی یک اولویت جدی به شمار می‌رود.

زاخارووا با تأکید بر اینکه پاکستان و افغانستان شرکای مهم منطقه‌ای هستند، از هر دو طرف خواست خویشتنداری پیشه کرده و اختلافات خود را از طریق گفت‌وگو حل‌وفصل کنند. به گفته او، میانجی‌گری می‌تواند زمینه‌ساز یک صلح پایدار و کاهش خطرات امنیتی در منطقه شود.

پیشنهاد روسیه در حالی مطرح می‌شود که پیش از این قطر و ترکیه نیز تلاش‌هایی برای میانجی‌گری انجام داده و برای مدتی آتش‌بس موقت را برقرار کرده بودند؛ اما گفت‌وگوهای اخیر استانبول بدون پیشرفت قابل توجه پایان یافت.

زاخارووا هشدار داد که ادامه تنش‌ها می‌تواند امنیت منطقه را به خطر اندازد و تأکید کرد که تنها راه حل پایدار، ادامه مذاکرات و پرهیز از اقداماتی است که به تشدید درگیری‌ها منجر می‌شود.

این در حالی است که دیگر قدرت‌های منطقه نیز برای میانجی‌گری اعلام آمادگی کرده‌اند. وزیر خارجه ایران به‌تازگی با ابراز نگرانی از وضعیت موجود، آمادگی کشورش را برای کمک در کاهش تنش‌ها اعلام کرده است. ترکیه نیز قرار است یک هیئت بلندپایه را برای ادامه گفت‌وگوها به پاکستان اعزام کند.

کارشناسان بر این باورند که ورود روسیه می‌تواند نفس تازه‌ای به روند مذاکرات بدهد و در میان تلاش‌های متعدد منطقه‌ای، فرصت‌های بیشتری برای رسیدن به یک راه‌حل مسالمت‌آمیز فراهم سازد.