د تخار د عامې روغتیا ریاست چارواکو ويلي، په تېرو دوه میاشتو کې له ۲۰ زره ډېر ناروغان دولتي روغتیايي مرکزونو ته رالېږدول شوي دي.

په تخار ولایت کې د نس ناستي او کولرا ناروغۍ کچه په ماشومانو او لویانو کې لوړه شوې او د روغتیایي چارواکو جدي اندېښنې یې راپورته کړې دي.

د تخار ولايت د عامې روغتيا مشر عبدالقهار احدي وايي: سره له دې، چې ډېري ناروغان شخصي روغتونونو ته ځي؛ خو په تېرو دوه مياشتو کې له ٢٠ زره ډېر ناروغان دولتي روغتيايي مرکزونو ته رالېږدول شوي، چې د تېرو کلونو په پرتله زياتوالى ښيي.

د تخار د دولتي روغتون د چارواکو د معلوماتو له مخې؛ دغه روغتون ته هره ورځ څه باندې دوه زره کسان مراجعه کوي، چې ۳۰ سلنه یې پر نس ناستي اخته ناروغان دي.

په تخار کې د یونیسف د دفتر ټولنیز مسوول قدرت الله پاچا ویلي؛ د دې ناروغۍ د خپرېدو د مخنیوي یوازنۍ لار حفظ الصحه ده.

یو شمېر ډاکټرانو ويلي؛ ټولو افغانانو ته د دولتي خدمتونو وړاندې کولو کچه ټیټه ده، نو د دغه ډول ناروغیو د مخنیوي لپاره باید خلک هم لاس په کار شي او د عامه پوهاوي کمپاینونه پر لار واچول شي.

د اروپایي ټولنې د روغتیا کمیسیون مشرې ستیلا کریاکیدز ویلي؛ دا واکسین اروپایي اتحادیې پېرلي او د نفوس په تناسب به د اروپایي هېوادونو ترمنځ ووېشل شي؛ خو لومړیتوب د هغو هېوادونو دی، چې ورته بېړنۍ اړتیا لري.

د رویټرز د څرګندونو له مخې؛ د اروپايي ټولنې د روغتیا کمیسیون زیاته کړې، چې د بېزوګي تڼاکې یا چیچک شاوخوا ۹۰۰ پېښې د اروپايي ټولنې په ۱۹ هېوادونو او همدارنګه په ناروې او آیسلینډ کې ثبت شوې دي.

د باویریانوردیک واکسین، چې اروپایان یې ایموانکس Imwanax او امریکایان یې جینئوس Gineus یادوي؛ په امریکا کې د بېزوګي تڼاکې لپاره منل شوی دی؛ خو د اروپا د درملو ادارې لخوا لا تر اوسه منل شوی ندی.

د اروپايي اتحادیې ځینو هېوادونو لکه آلمان او اسپانیه پخپله په دې اړه سپارښتنې تر لاسه کړې دي.

د یورونیوز د څرګندونو له مخې؛ ساینس پوهانو په ډاګه کړې؛ د نرینه وو د ادرار په اړه څېړنې ښیي، چې د کیمیاوي ککړتیاوو په کچه کې د پام وړ ډېروالي په نرینه وو کې د سپرم شمېر کم کړی دی.

په هغه څېړنه کې، چې اینوایرومنت نړیوالې مجلې د نرینه وو د سپرم د کمېدو د اغېزو په اړه خپره کړې؛ ښیي، چې د نږدې ۱۰۰ رضاکارو د ادرار له نمونو څېړلو موندلې، چې د نرینه وو انډروکرین غدې خطرناکې کچې ته رسیدلي او په انسانانو کې یې د زیږون کچه راټیټه کړې ده.

له دې کتنې او څېړنې څرګنده شوې، چې د کیمیاوي موادو ککړونکي لکه بیسفینول او ډای اکسین د سپرم کیفیت او څرنګوالی اغېزمنوي او له ۱۰۰ ډېر ښيي. د دې مقالې لیکوالانو ويلي، چې د دې کیمیاوي کوکتلونو شتون د نرینه وو پر سپرم د پام وړ منفي اغېزه لري.

دا څېړنه د ۱۸ او ۳۰ کلونو ترمنځ د ۹۸ ډنمارکي نرینه وو د متیازو یا ادارار پر بېلګو ترسره شوې ده.

د دې مقالې لیکوالان، چې مشري یې په لندن کې د برونل پوهنتون پروفیسور اندریاس کورټینکمپ کوي وايي، چې دوی په کتل شویو بېلګو کې د دغو کیمیاوي مرکباتو د پام وړ کچې حیران کړي دي.

دغه راز په آزمول شویو بېلګو کې د بیسفینول له کچې هم حیران شوي، چې د سپرم د روغتیا لپاره خورا جدي خطر رامنځته کوي.

څېړونکيو منلې، چې د دوی څېړنې یو لړ محدودیتونه هم لري؛ د بېلګې په توګه، هغه معلومات، چې د اروپا د خواړو د سټنډرډ ادارې لخوا کارول شوي د ۲۰۰۹ او ۲۰۱۰ کلونو دي او د کیمیاوي موادو کچه کېدی شي په نویو بېلګو کې زیاته شوې وي. یو بل ابهام هم دا دی، چې آیا د زیږون د عمر میرمنې هم د نرینه وو په څېر د کیمیاوي توکو له له زیانونو سره مخ دي او کنه؟

په وروستیو لسیزو کې د لویدیځوالو د سپرم کچه او کیفیت بېساری کم شوی دی. څېړنې ښيي، چې په تېرو څلویښت کلونو کې د نرینه د سپرمونو شمېر سم نیمایي شوی دی. سربېره پر دې د تناسلي روغتیا نور اختلالات لکه د بیضو نابرابر حال او سرطان مخ پر ډېریدو دی.

په ټوله نړۍ کې ساینس پوهانو د سپرم د شمېر د کمیدو یو شمېر نور احتمالي لاملونه هم پر ګوته کړي؛ لکه د ژوندانه  طرزالعملونه، سګرټ څکول او د هوا ککړتیا.

که څه هم دا څېړنه د سپرم روغتیایي اندېښنې راپورته کوي، چې په بېلابېلو ټولنو کې به د نورو څېړنو لامل شي او سپرم  ته د پېښو ګواښونو د مخنیوي هڅې پراخه کړي.