د سې شنبې پر ورځ خپرې شوې څرګندونې ښیي؛ د روغتیا نړیوالې ټولنې له وړاندویېنې سره سم پاکستان په ۲۰۲۳ ز. کال کې د نړۍ له لوګیو ډکه یوه سیمه پاتې شوی، چې ککړتیایي شاوخوا ۱۵ چنده ډېره ده او بنګله دیش او هند د چاډ او ایران ځای‌ناستي دي.

د روغتیا نړیوالې ټولنې د څرګندونو له مخې د هوا ککړتیا سږو ته زیان رسوي؛ دا ککړتیا پر ۲۰۲۳ ز. کال د بنګله‌دیش په هر مکعب متر کې ۷۹ اعشاریه ۹ مایکرو ګرامه او د پاکستان ۷۳ اعشاریه ۷ مایکرو ګرامو ته ورسېده. په داسې حال کې د روغتیا نړیوالې ټولنې د ۵ مایکرو ګرامو څخه ډېر نه وړاندیز کوي.

د سویس په IQAir کې د هوا کیفیت علمي مدیرې کریسټی چیسټر شروډر ویلي؛ د اقلیمي شرایطو او جغرافیه (په سویلي آسیا کې) له کبله د ککړتیا کچه PM2.5 رسېدلې؛ ځکه، چې ککړتیا ټوله فضا نیولې او ترې د وتلو لار نلري.

هغې زیاته کړې: له دغې ککړتیا څخه کرنې، صنعت او نفوسو ته زیان رسیږي. له بده مرغه، په رښتیا هم داسې ښکاري، چې د ښه کېدا پر ځای نوره هم خرابیږي.

په ۲۰۲۲ز. کال کې بنګله دیش د ککړ تیا په درجه بندۍ کې پنځم نیولی و او هند اتم ځای درلود.

په ۲۰۲۳ ز. کال کې آسټرالیا، استونیا، فنلینډ، ګریناډا، آیسلینډ، موریس او نیوزیلینډ د روغتیا نړیوالې ټولنې معیارونه پوره کړي وه.

چاد، په ۲۰۲۲ ز. کال کې د نړۍ ترټولو ککړ هېواد و، چې د معلوماتي ستونزو له کبله د ۲۰۲۳ کال د درجه بندۍ یه نوملړه پاتې شو. ایران او سوډان هم د ۲۰۲۳ کال له نوملړه وایستل شو.

دغه راز افغانستان هم په دغه نوملړ کې له راتلو پاتې شو.

اندونیزیایي چارواکو د یکشنبې پر ورځ څرګنده کړې، چې د دې هېواد په لویدیځ سوماترا ولایت کې د څو ورځو سختو بارانونو، سیلابونه او ځمکې ښویېدنې له کبله له ۷۰ ډېر خلک کډه کولو ته اړ شوي؛ لږ تر لږه ۱۹ کسان مړه شوي او ۷ نور ورک دي.

له تېرې پنجشنبې راپدیخوا د دغه ولایت په مرکز پادانګ او اته نورو سیمو کې شاوخوا ۷۰۰ کورونه، لسګونه پلونه، ښوونځي او ۱۱۳ هکتاره کرنیزه ځمکه ویجاړ شوي دي.

د اندونیزیا چارواکو ویلي: د ژغورنې اداره د ورکو شویو کسانو په لټه کې ده؛ ۱۵۰ ژغورونکي د هڅو لپاره چمتو شوي، چې د ځمکې ښویدنې او سړکونو بندېدو له خنډ سره مخ کړي دي.

د ولایتي ژغورونکې ډلې مشر عبدالمالک په یوه خبرپاڼه کې څرګنده کړې؛ نن په لټون کې د پېښو ادارې بېلا بېلو ۱۵۰ کارکوونکي برخه لري.

د اندونیزیا له ناورین سره د مبارزې ادارې BNPB ویاند عبدالمهري ویلي، چې له سیمې ایستل شوي خلک په نږدې جوماتونو کې راټول شوي؛ خو د سرپناه لپاره هیڅ لنډمهاله پنډغالی جوړ شوی نه‌دی. رویټرز راپور ورکړی، چې دوی خواړه، اوبه او درمل ترلاسه کړل. په داسې حال کې، چې د اوبو د کمي له کبله یږشمېر نور خپلو کورونو ته ستانه شوي دي.

عبدالمهري زياته کړې، د پادانګ په ډېرو سيمو کې اوس هم سیلابونه راوتلي، چې د پادانګ پريامان په سيمه کې د ځمکې ښويېدنې له کبله د ۵۰ مټرو پر اوږدوالي سړکونه تړل شوي دي.

په راتلونکو څو ورځو کې د نورو زیاتو بارانونو له اټکل سره – سره اړوند ادارې د سیلابونو او ځمکې ښویدنې له کبله د ډېرو نورو هغو خبرداری ورکړی دی.

د اندونیزیا باراني موسم په جنورۍ کې د هوا پېژندنې ادارې BMKG له وړاندویېنې سره، چې د لومړۍ ربعه یې په ځانګړي توګه د جاوا او سوماترا په ټاپوګانو کې پیل شوه.

د اقلیم د بدلون په چارو کې د روسیې د ولسمشر سلاکار روسلان ایدلګریف ویلي؛ مسکو به د ملګرو ملتونو د اقلیم د بدلون په راتلونکي کنفرانس کې، چې ټاکل شوې په آذربایجان کې جوړ شي؛ د افغان پلاوي له ګډون ملاتړ وکړي.

د بهرنیو چارو وزارت په یوه خبرپاڼه کې څرګنده کړې، چې امیر خان متقي د کابل او مسکو ترمنځ د سیاسي او اقتصادي اړیکو پر پراختیا ټینګار کړی او د چاپېریال ساتنې په نړیوالو غونډو کې یې د افغان پلاوي د ګډون لپاره د روسیې د ملاتړ غوښتنه وکړه.

امیر خان متقي زیاته کړې، سره له دې، چې افغانستان د کاربوني ګازونو په تولید کې څه رول نه‌لري؛ خو د اقلیم د بدلون له منفي اغېزو خوندي نه‌دی.

نوموړي دغه راز له روسيې وغوښتل، چې د افغانستان د چاپېريال ساتنې او د ځنګلونو د ادارې کارکوونکیو ته روزنه ورکړي.

د خبر له مخې ایدلګریف په دغه کتنه کې ویلي، چې دی به د روسیې ولسمشر ته په افغانستان کې د وروستیو پرمختګونو رښتینی انځور وړاندې کړي.

هغه زیاته کړې، چې د افغانستان او روسیې د دوه اړخیزه سوداګرۍ کمیسیون باید خپل کار پیل کړي.

هغه ټینګار وکړ، چې افغان استازي باید د اقلیم د بدلون په اړه په نړیوالو غونډو کې برخه واخلي او روسیه به د کوپ ۲۹ په راتلونکې غونډه کې چې د اذربایجان په پلازمېنه باکو کې جوړېږي، د افغان پلاوي د ګډون ملاتړ وکړي.

دغه راز د روسيې دې چارواکي د افغانستان د صنايعو او سوداګرۍ وزارت له سرپرست سره هم کتلي او دواړو لورو د دواړو هېوادونو ترمنځ د سوداګريزو او ټرانزيټي اړيکو او همکاريو پر پراختيا خبرې کړې دي.

دا په داسې حال کې ده، چې پرون ( شنبه ) په ننګرهار ولایت کې د اقلیم د بدلون دوه ورځنۍ نړیواله غونډه پيل شوه.  په لومړۍ ورځ د اسلامي امارت مسوولینو له اقلیمي بدلونونو سره د مبارزې په برخه کې له نړیوالې ټولنې د مرستې او همکارۍ غوښتنه وکړه.