د بهرنیو چارو وزارت چارسمبالي امیر خان متقي د ملګرو ملتونو د مخدره توکو او جرمونو دفتر (UNODC) د عملیاتي څانګې له مشر بو متیانس سره په لیدنه کې ویلي؛ اسلامي امارت د مخدره توکو پر وړاندې په خپل دریځ کې “جدي” دی او اجازه به ورنکړي، چې ټولنه او سیمه مو بیا دا پدیده ورنځوي.

د بهرنیو چارو وزارت په رسنیزه خبرپاڼه کې راغلي، چې په دې لیدنه کې د مخدره توکو د کښت، تولید، قاچاق او د روږدو کسانو د درملنې په اړه د اسلامي امارت د اغېزمنو هڅو او لاسته راوړنو په اړه پوره بحثونه وشول.

متقي د مخدره توکو پر وړاندې مبارزه تاریخي وبلله او وایي، چې د هېواد ټولې ادارې او امنیتي ځواکونه په جدي توګه د دې پدیدې پر وړاندې ولاړ دي.

 هغه همدارنګه له نړیوالې ټولنې وغوښتل، چې د افغان بزګرانو لپاره د بدیل معیشت، د عاید قانوني سرچینو چمتو کولو او د څارویو، کرنې او د کوچنیو تولیدي پروګرامونو په رامنځته کولو کې همکاري وکړي.

هغه اندېښمن شوی؛ افغانستان ته د مخدره توکو قاچاق یو جدي ګواښ ګرځیدلی او له نړیوالې ټولنې یې وغوښتل، چې له هېواد څخه بهر د دې ستونزې د حل لپاره عملي ګامونه پورته کړي.

بو متیانس هم افغانستان ته خپل سفر اړین یاد کړ او د مخدره توکو پر وړاندې یې د اسلامي امارت له پرېکنده هڅو ستاینه وکړه او ترسره شوي کمپاینونه یې مثبت وارزول.

دواړو خواوو همدارنګه ټینګار وکړ، چې د مخدره توکو پر وړاندې مبارزه باید غیر سیاسي پاتې شي، د بشري همکارۍ روحیه باید وساتل شي او د مخدره توکو د مخنیوي په اړه غونډې باید عملي پایلې ولري.

ازبکستان، افغانستان او پاکستان د مرکزي او سویلي آسیا ترمنځ د سوداګرۍ د ودې لپاره د درې اړخیز ټرانسپورټي دهلیز د پراختیا له لارې د سیمه‌ییزو اړیکو په اړه خپلې ژمنې بیا تائید کړې.

د دې درې هېوادونو د ټرانسپورټي چارو چارواکو د ازبکستان- افغانستان- پاکستان دهلیز د پراختیا په اړه د ګډ پلان د مسودې بیاکتنې او وروستي کولو لپاره مجازي ناسته ترسره کړه.

دا ناسته د ازبکستان د ولسمشر د فرمان له مخې جوړه شوې، چې د هېواد د ټرانسپورټ او لوژسټیک سیسټمونو د پرله‌پسې پراختیا غوښتنه کوي.

د ټرنډ د راپور له مخې؛ بحثونه د توکو باري حرکت پر ښه کولو، د سوداګرۍ خنډونو لرې کولو او د پولې هاخوا لوژسټیک ساده کولو لپاره د عملي اقداماتو پېژندلو راوڅرخېدل.

درې واړو هېوادونو هوکړه وکړه، چې پلان وروستی کړي او اړینې کورنۍ غوښتنې د لاسلیک لپاره چمتو کړي.

دا نوښت په ټوله سیمه کې د سوداګرۍ او اقتصادي همکارۍ د پیاوړتیا پر لوري یو اړین ګام ګڼل کیږي. دا د څو هېوادونو د اوسپنې‌پټلۍ ګډه پروژه ده، چې ترمز- مزار شریف- کابل- پېښور سره نښلوي، چې د لومړی ځل لپاره د ۲۰۲۱ کال په فبروري کې پرې درې اړخیزه رسمي هوکړه وشوه.

تمه ده، چې د ۵ میلیارډ ډالرو پر اټکل شوي لګښت د اوسپنې‌پټلۍ دهلیز به په کال کې تر ۲۰ میلیون ټنو پورې بار د لېږد وړتیا ولري، چې له بشپړېدنې سره به د ځمکې له لارې د سوداګرۍ یوه مهمه لار چمتو او اروپا، روسیه، مرکزي آسیا، افغانستان، پاکستان، هند او د سویل ختیځې آسیا پراخه سیمه سره ونښلوي.

د درې واړو هېوادونو چارواکي دا دهلیز د بدلونکې بېخبنايي پروژې په توګه ګوري، چې نه یوازې به ورسره سیمه‌ییز تجارت زیات شي، بلکې په تاریخي توګه کم تړاو لرونکې سیمه کې به ژیوپولیتیک اتصال او اقتصادي ادغام ته هم وده ورکړي.

 د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړې استازې روزا اوتونبایوا د اسلام‌کلا سرحدي سیمې څخه د لیدنې پر مهال د مرستو لپاره د بېړني نړیوال ملاتړ غوښتنه وکړه.

اوتونبایوا له یو شمېر راستنېدونکو کورنیو، مرستندویه کارمندانو او سیمه‌ییزو چارواکو سره له لیدنې وروسته ویلي: “د هغو کورنیو لپاره، چې له لسیزو جګړو (کډوال) شوي وه د بېرته راستنېدا د مثبتې شېبې پرځای؛ د راستنېدا له پراخې رواني ستړیا او ناهیلۍ سره مل ده.”

روزا اوتنونبایوا زیاته کړې: “پر لویه کچه راستنیدل، که چټکه ده او که داوطلبانه، باید په نړیواله ټولنه کې د خطر زنګونه راپورته کړي. دا وضعیت مونږ ته د بشري مسوولیتونو یوه آزموینه ده؛ ځکه، چې “افغانستان دمخه هم له وچکالۍ او اوږدمهاله بشري بحران سره مخ دی او نشي کولی د راستنېدونکو د نوي څپې فشارونه وزغمي.د ملګرو ملتونو د ادارو، سیمه‌ییزو چارواکو، عامه ټینګ ملاتړ او هڅو سره – سره، د راستنېدو سرعت او پیمانه د ملاتړ نازک سیسټمونه له منځه وړي دي. “

د دې بنسټ د څرګندونو له مخې؛ تمه ده، چې په ۲۰۲۵ کال کې به له ۱.۳ میلیون څخه ډېر افغانان بېرته هېواد ته راستانه شي، چې د دې فشار ترڅنګ د هېواد ۷۰ سلنه نفوس په فقر کې ژوند کوي؛ ښځې او ماشومان د راستنېدو پرمهال له لویو خطرونو سره مخ دي.

دغه را زیاته شوې، چې بشري عملیات هم خورا کم دي دوی ته باید خواړه، سرپناه او خپلو سیمو ته خوندي لږد  چمتو شي.

د ملګرو ملتونو ځانګړې استازې په ټولنه کې د راستنېدونکو بیا میشتېدنې لپاره د سمدستي مرستې پر اړتیا ټینګار وکړاو څرګندوي؛ لومړني شواهد ښیي، چې د راستنېدونکو ثبات د بېړنیو پروګرامونو ډیزاین او پلي کولو او په ټولنیزه بېخبنا کې پانګوونې ته اړتیا لري.

هغې ویلي؛ په بېړني اقدام کولو کې پاتې راتلل، په کوربه هېواد کې د راستنېدونکو پرېښودل شویو پیسو ضایع کول، د کار پر بازار فشار او د مهاجرت د دورې دوام به ویجاړونکي پایلې رامنځته کړي.”

میرمن اوتونبایوا په سیمه کې له بسپنه ورکوونکو، پراختیایي شریکانو او حکومتونو څخه د مرستې غوښتنه کړې او په دې اړه وایي: “بېرته راستنېدونکي باید د خپلو وسایلو رالېږدولو ته پرېښودل شي. هغه څه، چې مونږ یې اوس شاهدان یوو د نه نړیوالو مسوولیتونو مستقیمه نیمګړې پایله ده. مونږ باید اوس له سرچینو، همغږۍ او هوډ سره عمل وکړو.”

ملګري ملتونه په افغانستان کې له همغږۍ څخه د ډک چلند غوښتنه کوي، چې د بشري اړتیاوو پر پوره کولو سربېره، د راستنېدونکو د هرکلي په سیمو کې د مرستې کچه هم لوړه شي.

ویل کیږي، چې له ایران، پاکستان او منځنۍ آسیا هېوادونو په ګډون راستنېدونکو ته باید نړیوال پام راواړول شي؛ د نامنظمې راستنېدا بهیر د درولو او رضاکارانه راستنېدا اصل ته باید لومړیتوب ورکړ شي.