د پوهنې وزارت چارواکو د سې شنبې پر ورځ (د زمري ۲۵ ) د حکومت د اطلاعاتو او رسنیو په مرکز کې هېوادوالو ته د حکومت د یو کلن مزل د لاسته راوړنو او حساب وړاندې کولو په اړه یوه خبري غونډه تر سره کړه.

د پوهنې وزارت د اسلامي زدکړو مرستیال کرامت الله په دغه کنفرانس کې ویلي: اوسمهال په ټول هېواد کې ۱۹ زره دولتي او خصوصي تعلیمي او تحصیلي موسسې، چې څه باندې لس میلیون زدکوونکي لري؛ د ۹۲ زره ښځینه ښوونکیو په ګډون ۲۴۲ زره ښوونکي تدریس کوي.

د چارواكو د څرګندونو له مخې؛ په تېر يو كال كې د ښوونځيو او مدرسو د دولسم ټولګيو فارغانو ته ۱۴۲ زره سندونه وېشل شوي دي.

د راپورونو له مخې، د ابهام د له منځه وړلو او د خیالي ارقامو د لرې کولو په موخه په تېر کال کې د ښوونکیو، زدکوونکیو او ښوونځیو بشپړ شمېر راټولې شوې دي.

د پوهنې وزارت د معلوماتو له مخې، دا مهال لس میلیون و یو سلو یو څلوېښت  ۱۰۱۴۷۰۲۴ زدکوونکي زده کړې کوي؛ شپږ میلیون و دوه سوه دري څلوښت زره اته سوه نهه ۶۲۴۳۸۰۹ یې نرینه او درې میلیون نهه سوه درې زره دوه سوه پېنځلس ۳۹۰۳۲۱۵ نور ښځینه زدکوونکي زدکړې کوي.

د چارواکو د څرګندونو له مخې، په تېر یوه کال کې د دولسم او څوارلسم ټولګیو د زدکړیالانو یا محصلینو تحصیلي اسناد ارزول شوي او تر دې دمه شاوخوا ۴۰۰ زره زدکړیالانو د آزموینې لپاره نوم لیکنه کړې ده.

د پوهنې وزارت د معلوماتو له مخې، د شته اړتیاوو د پوره کولو او ستراتیژیکو موخو ته د رسېدو لپاره د دغه وزارت تشکيلات تعدیل شوي او د دغه وزارت تشکیل له څلور مرستیالانو او ۶۷ ریاستونو سره ۲۹۰ زره بستونه لري.

د دغه وزارت د چارواکو د معلوماتو له مخې، په تېر یوه کال کې شاوخوا ۱۶ زره خالي بستونه اعلان ته سپارل شوي، چې له مخې یې وړ کسان پر دندو ګومارل شوي دي. په همدې ډول به لس زره نور تش بستونه اعلان شي.

د دغه وزارت چارواکي زیاتوي، چې په تېر یوه کال کې د یونیسف پر مالي مرسته ۳۷ میلیون درسي کتابونه چاپ او وېشل شوي او دغه وزارت د «UNHCR» له دفتر سره په همغږۍ په پام کې لري، چې ۲۰ زره خیمې ووېشي.

د پوهنې وزارت چارواکي وايي، چې له شپږم ټولګي پورته د نجونو د ښوونځیو د بیا پرانیستلو په اړه کار وروستی شوی ندی؛ خو هڅه کوي، چې دغه پلان وروستی شي.

د پوهنې وزارت د څرنګوالي د خوندیتوب مشر عبدالخالق صادق وايي: د ښوونځیو بیا پرانیستل هغه مسله ده، چې د پوهنې وزارت ټول چارواکي ورته ژمن دي؛ خو دغه تړل یو ځنډ دی او د ښوونځیو د پرانستلو طرحه به هم بشپړه شي.

خلک د نجونو د ښوونځیو تړل یو ناورین ګڼي او وايي، چې افغانستان تل د جهل او بې سوادۍ قرباني شوی او اسلامي امارت باید په هره ممکنه طریقه د نرینه او ښځو لپاره د تعلیم زمینه برابره کړي؛ که هغه دیني علوم دي او که عصري علوم.

په تېر یو کال کې د ټولو ولایتونو هېوادوال د اسلامي امارت پر مهال له نسبي امنیته خوښ؛ خو له ټولنیزو محدودیتونو او کاري ستونزو سره ځانونه مخ بولي.

په تېر ۲۰۲۱ کال کې د زمري پر ۲۴ / د اګست پر پنځلسمه په افغانستان کې جمهوري نظام ړنګ او د هیواد بشپړې واګۍ اسلامي امارت ترلاسه کړي ، سره له دې چې اسلامي امارت د نړیوالي ټولنې د ګڼو بندیزو سره مخ دی ولي بیا هم پر دې توانیدلي، چې د هېواد په ولایتونو کې يو شمیر رغنیزه پروژې پلي کړي.

فقر، وزګارتیا او د کاري زمینو نشتوالی هغه عمومي ستونزې دي،  چې په ټولو ولایتونو کې یې احساس کیدی شي، خو د ځوانانو په ځانګړې توګه د لوستو کسانو تېښته په تېر یوه کال کې تر ټولو لویه ستونزه بلل کېږي.

په هرات کې که څه هم په تېر یو کال کې وضعیت د ګاونډ ولایتونو په پرتله ښه دی؛ خو په مرکز کې لږ تر لږه پېنځه چاودنې وشوې.

تېر کال د زمري پر یوویشتمه ماښام مهال د اسلامي امارت ځواکونه هرات ته ننوتل؛ غور، فراه او بادغیس هم سقوط وکړ. نیمروز ولایت یوه اوونۍ وړاندې له هرات څخه سقوط کړی و. هر څه ناڅاپه بدل شول. له د دې سیمې له ولایتونو څخه په سلګونه ځوانان بهر ته ولاړل، په زرګونو کسان بې روزګاره شول او خلک یې سختو اقتصادي ستونزو سره لاس او ګریوان شول.

په دې یو کال کې د ښځو پر وړاندې له محدودیتونو سره سره د سوداګرو ښځو کار او فعالیت بیا پیل شو.

د هرات سیمه ییز چارواکي د امنیت تامین او د دغه ولایت د عایداتي سرچینو کنټرول په دې موده کې مهمې لاسته راوړنې ګڼي.

په غور کې خلک بیا له بېکاري او اقتصادي فقر سره لاس او ګریوان دي.

د غور والي احمدشاه دین دوست ويلي، چې په دغه ولايت کې د امنيت تامين او د قومي اختلافاتو له منځه وړل يو له هغو مهمو مسايلو څخه دي، چې د تېر کال په اوږدو کې ورته پاملرنه شوې ده.

په بادغیس کې خلک په تېر یوه کال کې له رامنځته شوي امنیت څخه راضي دي؛ خو نیوکه کوي، چې حکومت ټولګډونه ندی او پرمختیايي پروګرامونه عملي شوي ندي.

له دې ټولو ستونزو سره سره د اسلامي امارت سیمه ییز چارواکي توانېدلي، چې د تېر کال په اوږدو کې د هرات، فراه او نیمروز ګمرک سیستمونه له ستونزو را وباسي او د پام وړ عواید را ټول کړي. اوس مهال د عوایدو دغه سرچینې په سمه توګه اداره کیږي او د زورواکو او د فساد د مافیا هیڅ خبر نشته.

د اسلامي امارت د واکمنۍ په لومړي کال کې د مزارشريف ښار اوسېدونکي هم بېلابېل نظرونه لري.

یو شمېر د امنیت له ټیګښته خوښ دي.ځینې یې مثبت نظر لري، خو ځینې نور د ستونزو یادونه کوي.

د اسلامي امارت د واکمنۍ په لومړي کال کې د ښځو بحث هم د ژبو پر سر دی.

د چارسمبالي حکومت له رامنځته کیدو سره ډېرو ښځو خپلې دندې له لاسه ورکړي دي.

په تېر یو کال کې د بلخ ولايت عوايد ډېر شوي، چې د چارواکو د څرګندونو له مخې، تر يو نيم ميليارد افغانيو ډېر عوايد ترلاسه شوي دي.

د بلخ والي قدرت الله ابو حمزه د امنیت خوندي کول او د قوش تیپې د کانال پروژې پرانیستل له سترو لاسته راوړنو څخه بولي.

په کندهار کې هم چارواکي په بېلابېلو برخو کې د ښو لاسته راوړنو او پرمختګونو خبر ورکوي.

چارواکي وایي؛ پر مخدره توکو د روږدو کسانو راټولول او د هغو پر درملنې سربېره ورته کاري زمینه هم برابره شوې ده.

د ختیځې سیمې چارواکي وايي په امنیتي برخه کې د پام وړ بدلون راغلی او په دې کال کې ګڼې لاسته راوړني لري.

دوی وايي د بې شمېر تصفیوي او چاڼيزو عملیاتو په لړ کې یې د زرګونه میله وسلو او مهماتو ترڅنګ سلګونه پر بېلابېلو جرمونو تورن کسان نیول شوي دي.

دغه راز د ختیځې سیمي چارواکي په اقتصادي برخه کې هم په ښارونو او ولسوالیو کې د يو لړ رغنیزو پروژو د پیل او زرګونه بې روزګارو ته په کې د کاري زمینو د برابرېدو خبره کوي.

خلک که هم څه هم د امنیتي وضعیت د ښه والي خوښ دي؛ خو د يو لړ ستونزو یاده هم کوي. 

دوی همدراز وايي په بېلابېلو ولسوالیو کې يې تازه  شپږ زره ښوونکي پر دندو ګمارلي، چې زیاته برخه يې نجونو ته ځانګړې شوې.

د کونړ ولایت چارواکي هم له ګڼو لاسته راوړنو خبر ورکوي او زیاتوي؛ هڅې دا دې، چې ځای خلکو ته ښه امنیتي چاپیریال برابر شي.

د کونړ امنیه قومندان وايي د جنايي جرمونو پرضد د مبارزې په برخه کې ګڼي لاسته راوړني لري.

دې وايي د قتل ، غلا او نورو برخو د مجرمینو ترڅنګ يې انسان تښتوونکي هم نیولي دي.

د ختیځ نورستان او لغمان ولایتونو مسوولین هم په دې ولایتونو کې د امنیتي وضعیت د ښه والي خبره کوي او زیاتوي، چې په ياده برخه کې دوی هم ګڼي لاسته راوړني لري.

د لغمان ولایت چارواکي په دې ولایت کې د دولت له لورې د دېرش میلیون افغانيو او د همکارو مرستندویه ادارو له لوري د پېنځلس میلیون دالرو پر لګښت د رغنیزو پروژو د پلې کیدا خبره کوي، چې په خبره يې سلګونه بې روزګاره وګړیو ته په کې د کار زمینه برابره شوې ده.

د هېواد په شمال ختیځ کې هم نسبي امنیت ټینګ شوی؛ خو بېوزلۍ او بې روزګارۍ، له شپږم ټولګي څخه پورته د نجونو د ښوونځیو نه خلاصېدل، د اقتصادي ستونزو له کبله له هېواده د ځوانانو وتل، د پراختیايي پروژو په ټپه درېدل او د ښځو پر کار د محدودیتونو رامنځته کېدل هغه ستونزې دي، چې خلک یې اندېښمن کړي.

د څلورو شمال ختیځو ولایتونو اوسیدونکي وايي، چې دوی اوس هم د ناڅرګند راتلونکې او پراخ اقتصادي فقر په اړه اندېښمن دي او له اسلامي امارت څخه غواړي، چې د خلکو د اندېښنو له منځه وړلو لپاره خپلې هڅې زیاتې کړي.

په کندوز ولایت کې، چې د هېواد د شمال ختیځ زون مرکز ګڼل کېږي. دا ولایت څو څو ځله د جمهوري نظام او اسلامي امارت تر منځ لاس په لاس شوی هم دی. کندز تل د جګړو شاهد وو؛ خو اوس یې اوسیدونکي ارامه ژوند کوي او خپلي شپې او ورځي د ټوپک له آواز پرته تېروي.

که څه هم یو ځل د شیعه ګانو په یوه جومات کې چاودنې، لسګونه کسان ووژل او ګڼ نور یې روغتون ته ولېږدول.

تخار ولایت د زمري په ۱۱مه د امارت لاس ته ورغی. که څه هم د اسلامي امارت ځواکونه وتوانیدل، چې په دې ولایت کې نسبي امنیت ټینګ کړي؛ خو د جنايي جرمونو او نشه يي توکو په قاچاق کې د پام وړ کمښت ندى راغلى.

په تېر کال کې د جنايي جرمونو، نشه يي توکو د قاچاق او ترهګریزو فعاليتونو په تړاو ٤٤٣ کسان نيول شوي او دغه راز ویل کیږي، چې د اسلامي امارت ځواکونه توانېدلي، چې د مقاومت د جبهې د فعالیتونو مخه ونیسي.

د تخار، کندوز او بدخشان اوسیدونکي بیا د اسلامي امارت د واکمنۍ د یو کلنۍ او د خلکو د وضعیت په اړه بېلابېل نظرونه لري.

د کارپوهانو په وینا په ګڼو ولایتونو کې د خلکو ستونزې یو شان دي او خلک له اسلامي امارت غواړي، چې د ښه ژوند زمینه برابره کړي، حکومت ټولشموله کړي او د وګړو حقونه خوندي او عدالت پرځای کړي.

یو کال مخکې د زمري د میاشتې پر څلیریشتمه اسلامي امارت له شل کلنې مبارزې وروسته د دوه یم ځل لپاره واک ته ورسېد او جمهوري نظام ړنګ شو.

اسلامي امارت په داسې حال کې، چې له بیا واکمنېدو یې یوازې ۲۰ ورځې تېرې وې؛ د ۱۴۰۰ لمریز هجري کال د وږي د میاشتې پر ۱۶شپاړسمه نېټه یې خپله چارسمبالې کابینه اعلان کړه؛ خو  په هېواد کې دننه او بهر یې له کبله ګڼ غبرګونونه راوپارول، چې ګواکې ټولګډونه نده.

د چارسمبالي حکومت د اطلاعاتو او رسنیو د مرکز مشر انعام الله سمنګاني ویلي: تېر کال پدې ورځ د ګوډاګي نظام له سقوط سره سم اسلامي امارت په ناڅاپه توګه د چارو واګې په لاس کې واخیستې، چې الحمدلله اوس له ټولو بندیزونو او مشکلاتو سره سره ډېرې لاسته راوړنې لري.

په هېواد کې د اسلامي امارت له رامنځته کېدو سره ډېری سیاسي مشران، د تېر حکومت لوړ پوړي چارواکي، د ولسي جرګې استازي، د بشري حقونو مدافعین او یو شمېر مدني فعالان له هېواده ووتل او له افغانستان څخه بهر یې پناه واخیسته؛ په داسې حال کې، چې د اسلامي امارت مشرتابه د وضعیت د کنټرول لپاره د عمومي بخښنې حکم صادر کړی و.

د افغانستان نوی حکومت څلور میاشتنی و، چې د هرې ورځې له تېرېدو سره پر اسلامي امارت نړیوال فشارونه، سیاسي او اقتصادي بندیزونه پراخه کېدل.

له څلورو میاشتو وروسته د بهرنیو چارو وزارت چارسمبالی امیرخان متقي د لومړي ځل لپاره د یوه پلاوي په مشرۍ ایران ته سفر وکړ او هلته یې له ایراني چارواکو سره د لیدنې پر مهال له پخواني جهادي مشر محمد اسماعیل خان او د ملي مقاومت د جبهې له مشر احمد مسعود سره وکتل او هېواد ته یې ترې د راستنېدو غوښتنه وکړه.

د افغانستان نوی حکومت له ټولو ستونزو سره سره خپل حاکمیت ټینګ کړ او له نهه میاشتو وروسته د اسلامي امارت د رهبرۍ د حکم پر بنسټ له افغان شخصیتونو سره د اړیکو او بلنې تر سرلیک لاندې یو کمیسیون جوړ شو او د تېر حکومت یو شمېر لوړپوړيو چارواکو په ګډون لسګونه کسانو ته یې کابل ته د راستنېدو زمینه برابره کړه.

په تېر یو کال کې د ټولګډونه حکومت جوړول، پر ښځو او نجونو د بندیزونو لګول او له بشري حقونو څخه سرغړونه د اسلامي امارت پر وړاندې له مهمو نیوکو څخه شمېرل کېږي.

له افغانستان څخه بهر یو شمېر میشتو سیاسي شخصیتونو هم د یادو مواردو عملي کېدل او د اسلامي امارت مشروعیت هېواد ته د بېرته راستنېدو شرطونه وبلل.

د اسلامي امارت له واکمنۍ لس میاشتې وروسته په کابل کې د هېواد له بېلابېلو ولایتونو څخه د شاوخوا درې زره دیني عالمانو په ګډون د دیني عالمانو ستره غونډه جوړه شوه، چې د اسلامي امارت مشر ملا هبت الله آخوندزاده د لومړي ځل لپاره کابل ته راغی او پدې غونډه کې یې وینا وکړه او د افغانستان له ملي رادیو او تلویزیون څخه په غږیزه بڼه خپره شوه. د اسلامی امارت مشرتابه ټینګار وکړ، چې دوی له نړۍ سره تعامل ته چمتو دي؛ خو اسلامی قوانین یې سره کرښه ده.

اسلامي امارت په تېر کال کې په وار وار د افغانستان په کورنیو چارو کې پر بهرنۍ لاسوهنې نیوکه وکړه او د سیمې او نړۍ له هېوادونو یې وغوښتل، چې د افغانستان په کورنیو چارو کې له لاسوهنې ډډه وکړي.

د افغانستان د بهرنیو چارو وزارت سیاسي مرستیال شېر محمد ستانکزی وايي، چې د افغانستان نوی حکومت اوس خپلواک دی او نور حکومتونه باید د افغانستان په کورنیو چارو کې لاسوهنه ونکړي.

په افغانستان کي د اسلامي امارت  له بیا واکمنېدو سره سم  د هېواد اقتصادي سکتور د نړیوالو له بندیزونو سره مخ شو او ترڅنګ يې د سیمې او ګاونډ هېوادونو هم د افغانستان له بانکي نظام سره خپلې اړیکې پرې کړې، چې له دې سره په هېواد کې د اقتصادي بهیر د ودرېدو ترڅنګ د بېوزلۍ او بېکارۍ کچه هم لوړه شوه؛ خو د کابو یوه کال له تېرېدو سره، اسلامي امارت د هېواد اقتصادي ثبات لپاره د ځینو بنسټیزو پروژو د کارونو لړۍ پیل کړه.

له یو کال وروسته د افغانستان نوی حکومت اوس هم د نړیوال مشروعیت له بحران سره مخ دی او تر اوسه پدې ندی توانېدلی، چې په ملګرو ملتونو کې د یوه حکومت په توګه خپل رسمي مقام ترلاسه کړي.

د خصوصي سکتورغړي له اسلامي امارت څخه غوښتنه کوي، چې په هېواد کې بنسټیزو پروژو ته خپله پاملرنه زیاته کړي.

دا، چې دا کړکیچ به څومره دوام وکړي؛ وخت به یې ځواب ووايي.